Bilişsel Gelişim ve Hareket Eğitimi

Hareket eğitimi veya oyunla hareket etkinlikleri sonucu birçok davranış öğrenilmektedir. Öğrenme öncelikle zihinsel bir etkinliktir.

Zihinsel etkinlikler süreci olarak görülen biliş dünyayı öğrenmeyi ve anlamayı içerir (Hakan, 1998: 86). “Biliş” oyun veya hareket eğitimi ilgili tüm süreçleri etkiler ve ondan etkilenir. Çevre ile etkileşimi ve anlamayı sağlayan, bilginin edinilip kullanılmasına yardım eden tüm süreçleri içeren biliş;

v Algılamadır,

v Kavram oluşturmadır,

v Dile dönüştürmedir,

v Belleğe yerleştirmedir,

v Anımsayarak düşünmedir

v Problem çözmedir.

Bu süreçlerle ilgili alana bilişsel alan, dolayısıyla, bu alanla ilgili gelişim boyutuna da bilişsel gelişim denmektedir. Oyun veya hareket eğitiminde yukarıda sözü edilen bilişsel süreçlerin hepsi etkindir. Motor bir davranışın öğrenilmesinde öncelikle duyu / algı söz konusudur. Söz konusu duyu/algı girdisi duygusal da olsa motor da olsa değerlendirme bilişsel bir olgudur.

Organizmanın o andaki yaşantısı sırasında edinilen duyusal bilginin beyin tarafından örgütlenip, yorumlaması olan algılamanın (Morgan, 1984: 55) sıçrama öğrenimi örneğindeki bilişsel süreçleri,

v Algılanan şeyle ilgili kavram oluşturma (hızlı koşma),

v Dile dönüştürme (hızlı koşmak),

v Belleğe yerleştirme (hızlı koşu kaydı),

v Anımsama (gerektiğinde hızlı koşmayı düşünme),

v Düşünme (hızlı koşmayı çağırma),

v Problem çözme (gerektiğinde hızlı koşma) şeklinde merkezi işlemleri gerektirir.

Bu süreçler “sıçrama” motor becerisine ilişkin bilişsel öğrenme anlamına gelmektedir. En basit bedensel etkinliklerde bile bu süreçlerin bir kısmının ya da tamamının işlediği düşünülürse oyun veya hareket eğitiminin bilişsel gelişim ile ilişkisi kendiliğinden ortaya çıkar. Matematik alanı ile ilgili, toplama işlemini öğrenmedeki biliş süreci, toplama yapabilmeyle sonuçlanırken, oyun veya hareket alanına ilişkin bir davranışa ait biliş süreci, davranışın ne olduğunu bilmek yanında, davranışı motor olarak gerçekleştirmekle sonuçlanır. Bu, oyun veya hareket eğitimine ilişkin öğrenmenin diğer alanlardaki öğretim ve öğrenme açısından farklılığıdır.

Bireysel farklılıklar bilişsel gelişim alanı için de önemlidir. Bazı çocukların biliş süreçlerini diğer çocuklardan daha önce kullanmaya başlamış olmaları, bilişsel gelişim açısından öne geçmelerini sağlayabilir. Bu büyüme ve olgunlaşmayla ilgili olduğu kadar, bilişsel uyaranlara maruz kalma ile de yakından ilgilidir.

Cinsiyet farklılıklarının bilişsel gelişime yansıması ile ilgili yapılan bir çok araştırma, bilişsel alanda cinsiyet farklılığının belirleyici bir değişken olmadığı yönündedir. Okulöncesi ve ilköğretim çağındaki çocuklar üzerinde yapılan araştırmalarda da cinsiyet farklılığı ile bilişsel gelişim arasında bir ilişki bulunmamıştır (Ataman ve Epir, 1972: 329, 337).

Cinsiyet farklılığı oyun veya hareket eğitimi sonucu oluşan öğrenmedeki bilişsel süreçler açısından da bir fark yaratmamaktadır. Farklılık motor öğrenmedeki beceri boyutlarındadır. Bu da cinsiyetler arası genetik özellikler ile ilgilidir. Örneğin ritmik ve dans ile ilgili etkinliklerde kız çocuklarının daha beceri düzeyi yüksek davranışlar sergileyebilmeleri gibi. Bunun yanında ilgi, istek gibi duygusal özellikler de iki cinsiyet arasında motor öğrenme farklılığını etkileyen faktörlerdir.

Oyun veya hareket öğrenimindeki bilişsel sürecin sadece bilgiye dayalı gerçekleşmesi yeterli değildir. Buna ilaveten, motor alan ile ilgili öğrenmelerde zamanında karar verme, en kısa sürede en doğruyu yapma, öncelleme, zamanlama ve yaratıcılık gibi zihinsel süreçleri de içine alan daha karmaşık bir biliş süreci gerektiği açıktır. Bu bağlamda oyun veya hareket eğitimi etkinlikleri çocukların bilişsel gelişimlerine farklı boyutlarda katkı sağlayan birer araçtırlar.

Piaget, bebeklik ve okulöncesi yıllarda “hareketi” bilişsel fonksiyonların kazanılmasında birincil etken olarak ortaya koyarak motor alanın bilişsel gelişime katkısını gözler önüne sermiştir (Gallahue, 1982). Çünkü,    hareket sayesinde algısal motor gelişim ile akademik kavramlara hazır bulunuşluk biliş süreci çoğu zaman eşzamanlıdır. Bu bağlamda, özellikle bebeklik ve okulöncesi dönemde genel gelişimin temeli motor davranışlara dayandırılmalıdır.