Duyu-Motor Dönem (0-18 Ay ve/veya 0-2 Yaş) ve Hareket Gelişimi

Bu dönem, motor gelişim dönemi açısından refleks hareketler dönemi olarak adlandırılan dönemdir. Doğumdan bir yaş civarlarına kadar olan süreci kapsar. Bebeklik dönemi olarak nitelendirilen bu süreçte bebek motor davranışlar sonucu dış dünya ile ilişki kurar. Bilgi, fiziksel yaşantılar yoluyla edinilir. Duyusal izlenim ve motor etkinlikler son derece önemlidir. Sözü edilen bilgiyi edinme tamamen duyusaldır. Gerçek bir düşünce söz konusu değildir.

Bebeğin kendi vücudunun ve çevresindeki nesnelerin farkında olmaması yanında, akıl yürütme ve mantıksal işlemleri de söz konusu değildir.

Refleksler, bilişsel gelişimin başlangıç unsurudur. Bebeğin göz hareketleri, dokunma, emme gibi refleksleri onun çevresiyle ilişkisini sağlamakta ve refleks şemalarıyla ilgili alıştırmaları da öğrenmeye ilişkin gelişimini başlatmaktadır.

Nesne devamlılığı ve taklit bu dönem için sözü edilmesi gereken iki kavramdır. Gözle görülemeyen nesnenin takip edilememesi, nesnenin varlığının anlaşılmaması şeklinde özetlenebilecek olan nesne devamlılığı, bebeğin hafızasında nesnelerin temsilinin olmamasıdır. Dönemin sonuna doğru, her hangi bir nesne gizlenmiş olsa da, onun var olduğunun bilinmesi ve aranması gerçekleşmektedir (Cüceloğlu, 1992).

Taklit ise, duyu-motor dönemde bebeğin sonraki yaşamında gözlem yoluyla öğrenmesine basamak oluşturacak bir davranış olup, onun bir davranış özelliğini ya da modeli takip ve kopya edebilmesidir.

Bu dönem informal hareket eğitimi dönemidir. Bu döneme ilişkin temel yaklaşım bebeğe olabildiğince dokunma dokunulma şeklinde ilişkiye girme ortamları sağlanmalıdır. Çünkü bu dönem, bebeğin hareketlerle bilgi edinme ve bilgi çözme dönemidir.

Bu dönemde refleks hareketlerin var olması kadar, giderek kaybolmaya başlaması gerekliliği de hayati bir öneme sahiptir.

Duyu-motor dönem, motor gelişim dönemleri açısından bakıldığında refleks hareketler ve ilkel hareketler dönemine denk düşer.

Refleks hareketler dönemi bilgi toplama ve bilgi çözme evreleri olarak, ilkel hareketler dönemi ise, reflekslerin ortadan kalktığı ilk kontrol evresi olarak değerlendirilir.

Birincil refleksler olarak adlandırılan birçok refleksin emme, arama, yakalama ve sarılma işlevlerine yönelik hareketleri ilgilendiren bölümü bebeğin doğumundan dördüncü ayına kadar devam eder. Daha önce sözü edildiği gibi bu bilgi toplama evresidir. Bu evrede, bebeğin bilgiyi toplaması; besin arama (emme) ve korunmasında temel olan refleksleri içeren motor davranışları kapsar.

İstemli hareketlere benzeyen duruşa ilişkin reflekslerin yer aldığı ve birçok duruşa ilişkin refleks hareketin sergilendiği bilgi çözme evresi ise, bebeğin yaklaşık dördüncü ayında itibaren başlar ve yaklaşık bir yaşına değin sürer.

Bilgi çözme evresi aynı zamanda yaklaşık dördüncü aydan sonra reflekslerinde yavaş yavaş ortadan kalmaya başladığı süreçtir. Çünkü, beyin merkezlerinin gelişimine bağlı olarak refleksler giderek kaybolur ve oturma, emekleme, yaka-lama gibi istemli motor davranışlar ortaya çıkmaya başlar (Gallahue, 1982).

Duyu-motor dönem, daha önce sözü edildiği gibi, motor gelişime ilişkin ilkel hareketler dönemi olarak adlandırılan dönemi de içine alır. Reflekslerin tamamen ortadan kalktığı, hareket kontrolü yetisinin oluştuğu, lokomotor, manipülatif ve denge hareket gruplarının istemli olarak ortaya çıktığı ve kabaca kontrol edilebildiği süreç olan bu dönem, yaklaşık iki yaşlarına kadar sürecek olan dönemdir.

Piaget’ye göre bilişsel gelişim açısından, duyu-motor olarak adlandırılan dönem motor gelişim dönemleri açısından refleks hareketler ve ilkel hareketler dönemiyle çakışmaktadır.

Bu dönemde bebeğin gelişimine ilişkin olarak özetle yapılması gerekenler ile yapılmaması gerekenler şu şekilde sıralanabilir;

v  Doğumdan itibaren bütün bebeklere hareket edebilme serbestisi sağlanmalıdır. Çünkü, motor davranış öncelikle refleks, daha sonraları istemli olarak bilişsel gelişimi doğrudan etkiler. Bilişsel gelişim temel unsurunun nesneyle temas ve ilişki olduğu unutulmamalıdır.

v  Bebeğin doğumundan dördüncü ayına değin reflekslerin normal olup olmadığı uzman tarafından mutlaka izlenmelidir.

v  Bebeklerde reflekslerin yasaklandığı istemli hareketlere geçildiği sürede hareketliliğe olanak ve ortam sağlanmalı, asla engelleyici olunmamalıdır.

v  Bebekler için uyarım ya da uyaran yoksunluğu kadar fazlalığı da sorundur. Bu konuda özenli olunmalıdır.

v  Bebeğin emekleme ve yürümeye başlaması ile onun çevreyi tanıması ve araştırması arasındaki ilişki unutulmamalı (Onur, 1997: 55) ve olabildiğince bu isteğe fırsat yaratılmalıdır.

v  Eşyalara dokunma, tutma onlarla ilişki kurma istemine, amaca uygun oyuncaklarla destek verilebileceği gibi, ev yaşantısında bebeğe zarar verecekler dışında hiçbir eşya ortadan kaldırılmamalı, saklanmamalı ve yasaklanmamalıdır. Unutulmamalıdır ki, her motor davranış, bilişsel bir davranışın sonucu, her bilişsel davranış ise motor bir davranışın ürünüdür.

v  Bu dönemde çocuğa neyi, nasıl, niçin, nerede, ne zaman yapacağı ile ilgili kurallar koymak, yerine onun zarar görmeden hareket ederek öğreneceği ortamlar yaratmak gerekir.