5 Mayıs 2016 Perşembe

Motor Gelişim ve Hareket Eğitimi I


Fiziksel gelişimi, bedensel gelişim ile birlikte oluşturan ve tamamlayan diğer çok önemli bir gelişim alanı olan motor gelişim, bireyin yaşamını sürdürebilme ile ilgili hareket edebilme yetilerini ifade eden kas/sinir ilişkisine dayalı bir gelişim alanıdır.
Motor gelişim ile çoğu yerde aynı anlamda kullanılan psikomotor gelişim, motor gelişimden farklı olarak anne karnında başlayan ve ölünceye kadar devam eden hareket gelişim sürecini ifade etmektedir. Motor gelişim ise yaş dönem ve evrelerinin gerektirdiği hareket gelişimidir. Bu bağlamda motor gelişim ile ilgili dönem ve evrelerin tümüne psikomotor gelişim süreci demek yanlış bir tanımlama olmasa gerek.
Literatürlere bakıldığında her iki kavramı da birbirini içerecek şekilde kullanılmakta olduğunu görmek mümkündür. Eğitim psikolojisi literatürleri sıklıkla psikomotor kavramını daha çok tercih ederken, alan ve hareket bilimi literatürleri motor kavramını tercih etmektedirler. Okulöncesi eğitim programının en son yapılandırılan içeriği de motor kavramını kullanmaktadır.
Güvene göre (1979) motor gelişim; fiziksel büyüme ve merkezi sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizmanın isteme bağlı hareket kazanmasıdır. Bir başka deyişle özünde hareket olan becerilerin kazanılmasını içeren ve doğum öncesi dönemde başlayıp ömür boyu süren bir süreçtir (akt. Özer, 2009).
Gallahue’ ye göre (1982) psikomotor gelişim, kas kuvveti dayanıklılığı, kalp solunum dayanıklılığı, esneklik gibi fiziksel uygunluk olguları yanında hareket hızı, koordinasyon, denge, çeviklik ve çabuk kuvvet gibi motor uygunluk yetilerini içerir.
Başaran’ a göre (1969: 57), çocuğun gelişimi boyunca vücudunu gittikçe kontrolü altına almada becerili hale gelmesi şeklinde ifade edilen psikomotor gelişim, çocuğun yaşı ilerledikçe bilerek yaptığı hareketlerin artışı olarak ortaya çıkar.
Görüleceği üzere motor ya da psikomotor gelişim kavramlarının odaklandığı esas unsur hareket ve hareket gelişimi ile ilgilidir. Hangi kavram kullanılırsa kullanılsın kavramlardan algılanması gereken, yaşamsal anlamda bir öneme sahip olan “hareket gelişimi” olgusudur.
İnsan yaşamının anne karnında başlaması ile gelişmeye başlayan ve insanın diğer gelişimlerini doğrudan etkileyen hareket gelişimi öncelikle refleks hareketler ve onu izleyen süreçte ilkel hareketler, temel hareketler ve spor ile ilgili hareketler şeklinde ifade edilen bir gelişim sürecini takip eder.
Çocuğun psikomotor gelişimi sinir sisteminin olgunlaşmasına bağlıdır (Tür, 1990: 13). Sinir sisteminin olgunlaşması daha çok kalıtsal etkenlerle ilgili bir durum olduğundan, sadece çevresel etkenlerle bunun sağlanması mümkün değildir. Organik olarak olgunlaşmamış bir çocuğa, bir hareketi beceriyi dönüştürmesi için yaptırılacak çalışmalar etkili olamaz. Dolayısıyla, gelişim düzeyini göz önüne almayan hareket etkinlikleri amaca uygun sonuçlar vermeyecektir. Ancak çocuğun gelişim düzeyine uygun etkinlikler hedeflenen katkıları sağlayabilir.
Motor gelişim, çocuğun çeşitli hareket becerileri (denge, yer değiştirme ve nesne kontrolü gerektiren hareketleri) ile nesneleri ve çevresini tanımasına olanak sağlar. Çocuğun merakını gidermek ve ihtiyacının karşılamak için gerçekleştirdiği motor davranışlar (nesnelere dokunmak, onlara ulaşmak ve incelemek gibi) bazı kavramları öğrenmesi için de bir araçtır. Çocuğun soru sormaya başlaması, bazı şeyleri incelemesi, kendince bazı ilişkiler kurması onun düşünsel gelişimine de katkı sağlar. Motor gelişim konusunda yaşıtlarına göre daha gerideki çocukların diğer gelişim alanları açısından daha geride olma olasılıkları yüksektir.
Motor gelişimin tetikleyici oluğu bilişsel, sosyal ve duygusal gelişim alanları benzer biçimde motor gelişimi tetiklerler. Bu etkileşim Binbaşıoğlu’ nun dediği gibi (1982: 88), düşündükçe yeni gözlem ve incelemeler yapmaya gereksinim duymayla ilgilidir. Çünkü her yeni bilgi, düşünce ve tutum yeni hareket ve becerileri beraberinde getirir.

Özetle merkezi sistem, sinir sistemi ve kas sistemi işlevine dayanan psikomotor gelişim sürecine ilişkin motor davranışlar için hareket etkinlikleri çok önemli ve gerekli eğitim faaliyetleridir.

Çocukta doğumdan itibaren kendiliğinden oluşan psikomotor gelişimin belli bir dönemden sonra giderek artan bir şekilde öğrenmeyle ilgili olduğu unutulmamalıdır. Bebeklik ve çocukluğun ilk yıllarında başlayan ve giderek gelişen refleks hareketlerin ilkel hareketlere, ilkel hareketlerin daha amaçlı ve koordinatif bir hale dönüşmeye başlaması, artan bir şekilde çevresel etkinin algılanması (öğrenme) ile de ilgilidir.
0-1 yaş döneminde, daha çok genetik bir durumun uzantısı şeklinde gerçekleşen refleksler ile hemen sonraki süreçte, 1-2 yaşlarda, görülmeye başlayan, “ilkel hareketler” kapsamında sürünme, emekleme, yürüme, yakalama gibi hareket gelişimleri ortaya çıkar.
2-6 yaşları arasında ise (temel hareketler dönemi), öğrenmenin işe daha yoğun karışmaya başladığı bir süreç başlar. Bu yaşlardaki motor gelişimde, büyüme ve olgunlaşmanın yanında, çevresel etkenler yani öğrenme giderek daha çok önem kazanır.
4-5 yaşlarında bir çocuğun geri, geri yürüyebilmesi, ani duruş ve dönüşleri gerçekleştirebilmesi, yardımlı tekerlekli bisiklete kolayca binmesi, topu atıp tutabilmesi, kâğıt üzerine şekiller çizebilmesindeki motor yeterlilikler öğrenmenin yol açtığı motor davranış değişikliği göstergeleridir. Bu dönem ve sonrasında gerçekleştirilen doğru öğretim yaklaşımları motor gelişimi olumlu yönde etkileyecektir.
Bu noktada hareket eğitimi çevresel bir etken olarak devreye girer. Çocuğun gelişim düzeyine göre, gelişimin temel unsurlarının göz önüne alındığı hareket eğitimi etkinlikleri, iki yaş sonrası süreçte motor gelişim için önemli bir eğitim aracı niteliği taşır.
5-6 yaşlarından itibaren giderek artan bir şekilde koordinasyon, kuvvet, reaksiyon, dikkat, hız, denge ve esneklik yetileri ile ilgili uygulamalar önem kazanır. Ancak buna rağmen bu döneme ilişkin hareket veya oyunla hareket eğitimi etkinlikleri asla dayatmacı ve zorlayıcı olmamalıdır.
Hareket eğitimi etkinlikleri okulöncesi ve takip eden ilkokul dönemlerinde ağırlıklı olarak oyunsal formlarda planlanır ve uygulanırsa, çocuğun gelişimi üzerindeki etkileri daha fazla olacaktır. Oyunsal form ve oyun uygulamaları çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerine daha çok hitap edeceğinden, daha verimli ve eğlenceli olacaktır. Bu konuda dikkat edilmesi gereken, çocukların zorlanma ve yük altına sokulma riskine karşı korunmalarıdır. Bu koruma, etkinlik süresinin ayarlanması, etkinlikte verilen görevlerin motor gelişim dönemlerine uygunluğu gibi öğretim yaklaşımlarıyla sağlanmalıdır.
Aşağıda 2-6 yaş çocuklarının hareket gelişim sırasını veren Portage kontrol listesi gelişim sırasına örnek olarak verilmiştir. 1969 yılına dayanan bu çalışmadan sonra yapılan araştırmalarda temel sıralama değişmemiştir (Nfer, Nelson, çev. Güven, Bal, Metin, 1993).
2-3 yaş motor davranışlar (Güven ve ark., 1993) ;
v Çift ayak sıçrar.
v Geri, geri yürür.
v Destekle merdiven iner.
v Duran topa tekme atar.
v Destekle öne takla atar.
v İpe dört adet boncuk dizebilir.
v Kapı kolunu açabilir.
v 5-6 küpten kule yapabilir.
v Kitap sayfalarının çevirebilir.
v Kağıdı ikiye katlayabilir.

3-4 yaş motor davranışlar;
v 20 cm. yükseklikten yere atlar.
v Hareketli topa tekme atar.
v Parmak ucunda yürür.
v Üç tekerlekli bisiklete biner.
v Salıncakta sallanır.
v Kaydıraktan kayar.
v Öne takla atar.
v Ayak değiştirerek merdiven çıkar.
v Havadan atılan top tutar.
v Üç parçalı yap-boz gerçekleştirir.
v Makasla keser.
v Çizgi üzerinden makasla keser.

4-5 yaş motor davranışlar;
v 4-8 sn. boyunca, yardımsız tek ayak üstünde durur.
v Yön değiştirerek koşar.
v Denge tahtasında yürür.
v Arka arkaya öne doğru çift ayak on kez sıçrar.
v 5 cm. yüksekliğindeki ipten atlar.
v Geriye doğru çift ayak altı kez sıçrar.
v Topu zıplatır ve yakalar.
v Hamurdan iki veya üç parçalı şekiller yapar.
v Kağıttaki eğimli çizgiler üzerinden kesebilir.
v Vidalı nesneleri vidalar.
v Ayak değiştirerek merdiven iner.
v Üç tekerli bisiklet ile köşeleri dönebilir.
v Tek ayak beş kez sıçrar.
v 5cm. çapındaki daireyi keserek çıkarabilir.
v Ev, adam, ağaç gibi nesneleri basit şekilde çizebilir.
v Basit şekiller keserek çıkarabilir.

5-6yaş motor davranışlar;
v Kağıdın herhangi bir yerine, birkaç büyük harf çizer.
v Denge tahtasında ileri, geri ve yanlara yürür.
v İp atlar gibi sıçrar.
v Başlama ve durma komutlarına uyarak yürür.
v El baş parmağı ile diğer parmaklarına dokunur.
v Model küçük harfleri çizer.
v Kay-kaya merdivenlerinden çıkar, üç metrelik kay/kaya ise, tırmanarak çıkabilir.
v Çekiç ile çivi çakar.
v Eliyle topa yön vererek sıçratır.
v % 95 oranında sınırları taşırmadan boyama yapar.
v Kenarlarından 3 mm.den fazla kaydırmadan dergilerden resim kesebilir.
v Kalemtıraş kullanır.
v Karmaşık resimleri modele bakarak çizebilir.
v Kağıttan yırtarak basit şekilleri çıkarabilir.
v Kare kağıdı çapraz olarak ikiye katlar.
v Tek el ile atılan topu yakalayabilir.
v Kendi başına ip atlayabilir.
v Sopa ile topa vurabilir.
v Koşarken yerden nesneleri alır.
v 3 m. ileriye doğru patenle kayabilir.
v İki tekerlekli bisiklete binebilir.
v Kızakla kayar.
v Bel seviyesindeki suda yürür veya oynar.
v Bir ayağı ile kay-kay kullanır.
v Yukarı sıçrar ve dönüş yaparak tek ayağı üzerine düşer.
v İsmini yazar.
v 30 cm. yükseklikten atlar.
v 10 sn. boyunca desteksiz ve gözleri kapalı, tek ayak üstünde durabilir.

v 10 saniye boyunca kendi ağırlığını kollarıyla asılı taşıyabilir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.